Pangretosan Sekar Macapat
Tembang/sekar
inggih
menika
reriptan utawi dhapukaning
basa
mawi paugeran
tartamtu (gumathok) ingkang pamaosipun kedah dipunlagokaken nganggé kagunan swanten (Padmosoekotjo,1960:25). Macapat menika sekar tradhisional ing tlatah Jawa. Macapat ugi mrathah wonten ing kabudayan Bali, Madura, saha Sunda. Menawi
dipuntingali
saking
kérata basa, macapat menika tegesipun maca
papat-papat. Maosipun sekar macapat pancèn
wonten
ingkang rinakit saben
sekawan wanda (sukukata).
Nanging boten
sedaya gatra
sekar
macapat saged
kawaos papat-papat.
Sekar menika kinten-kinten
tembé
kémawon wonten ing pungkasaning jaman Majapahit saha
wiwitan walisanga nyepeng
kuwasa.
Nanging menika ugidèrèng
mesthi,
amargi boten wonten
ingkang gathuk
saged mesthèkakén. Macapat
kathah dipunanggé
ing
sapérangan
Sastra
Jawa Tengahan lan Sastra
Jawa Énggal.
Menawi dipunsandhingaken
kaliyan Kakawin, paugeran-paugeran utawi
metrum ing sekar macapat langkung
gampil.
Kitab-kitab
jaman Mataram Énggal,
kados déné Wédhatama, Wulangrèh,
Serat Wirid
Hidayat
Jati,
Kalatidha,
saha
sanès-sanèsipun dipunrakit nganggé
sekar macapat.
Paugeran-paugeran
menika
wonten
ing:
1.
Guru gatra : cacahing wilangan
larik/gatra
saben pada (basa Indonesia:bait).
2.
Guru wilangan : cacahing wilangan wanda (Indonesia:suku kata) saben gatra.
3.
Guru lagu : tibané swara ing pungkasaning saben gatra.
Panyekaring tembang
macapat menika temtunipun
kedah
kaselarasaken kaliyan
titi laras
(notasi),
laras, saha pathetipun gamelan.
Déné
urut-urutanipun sekar
macapat menika sami kaliyan
lampahing manungsa saking jabang bayi abang dumugi
tumekaning
pejah.Mungguh urut-urutanipun sekar, kadosta mekaten:
1.
Maskumambang.Gambaranipun jabang bayi ingkang
taksih
wonten
ing
kandhutan
ibunipun, dèrèng kawruhan jalèr utawi èstri. Mas tegesipun dèrèng ningali kakung
utawi èstri, kumambang tegesipun gesang ngambang wontening kandhutan ibunipun.
ibunipun, dèrèng kawruhan jalèr utawi èstri. Mas tegesipun dèrèng ningali kakung
utawi èstri, kumambang tegesipun gesang ngambang wontening kandhutan ibunipun.
2.
Mijil.tegesipun
sampun
miyos saha cetha
kakung utawi
èstri.
3.
Sinom.tegesipun kanoman, minangka kalodhangan
ingkang paling wigati kanggenipun
tiyang
anom
supados
saged ngangsu kawruh sakathah-kathahipun.
4.
Kinanthi.Saking tembung kanthi utawi
tuntuning kang ateges dipuntuntun
supados
saged
mlampah
ngambah panguripaning
alam ndonya.
5.
Asmarandana.Ateges rasa tresna, tresna marang liyan (jalèr
saha èstri
saha kosok
wangsulipun)
ingkang sedaya wau
sampun
dados kodrat Ilahi.
6.
Gambuh. Saking
tembung jumbuh/sarujuk ingkang
ateges
bilih
sampun
jumbuh/sarujuk lajeng dipungathukaken
antawisipun
kakung saha jaler ingkang
sami-sami
nggadahi
raos tresna
wau,ing
pangangkah
supados
sageda
gesang bebrayan.
7.
Dhandhanggula.Nggambaraken gesangipun
tiyang
ingkang saweg
remen,menapa ingkang
dipungayuh saged
kasembadan.
Kelakon
gadhah
sisihan/kulawarga,
gadhah
putra,gesang
cekap kanggé sakulawarga. Pramila
menika tiyang ingkang saweg bungah/ bombong
penggalihipun, saged
dipunwastani sekar dhandhanggula.
8.
Durma.Saking tembung darma/wèwèh. Tiyang bilih sampun rumaos kacukupan
gesangipun, banjur tuwuh raos welas asih marang kadang mitra sanèsipun ingkang
sawenandhang
katresnan, pramila banjur tuwuh raos kekarepan
darma/wèwèh marang
sapadha-padha. Sedaya wau dipunsengkuyung
ugi saking piwulangipun
agami
saha watak sosialipun
manungsa.
9.
Pangkur. Saking
tembung
mungkur
ingkang ateges
nyingkiri hawa nepsu
angkara
murka. Ingkang
dipunpenggalih kekarepan tansah
wèwèh marang sapadha-padha.
10.
Megatruh.Saking
tembung
megatroh utawi
pegatrohipun/nyawanipun,awit
sampun
titi wancinipun
katimbalan
marak
sowan mring
Sang Maha Kawasa.
11. Pocung.Bilih sampun dados
layon/mayit
banjur
dipunbungkus
mori
putih utawi
dipocong sadèrèngipun
kasarèkaken
Saged ugi kababar kados mekaten:
Manungsa
lair
ing
ngalam donya medal saking guwa
garba (Mijil), nalika taksih alit kedah dipuntuntun
utawi dipunkanthi
(Kinanthi), bilih
sampun
mudha taruna (Sinom), gadhah raos tresna utawi
paring
katresnan marang tiyang
sanès (Asmaradana). Ingkang
saweg nandhang
asmara
swasananipun ketingal éndah saha manis (Dhandhanggula).
Sasampunipun
mengku
kulawarga
kedah
mangertos
(Gambuh) marang prakaraning
gesang. Menawi sampun sepuh
gesang
bakal
ngambang (Maskumambang) menggalih
donya
saha
akhérat.
Tambah
sansaya
mundur (Durma)
mungkuring kadonyan (Pangkur)
ngadhepi
akhérat mula genturng ibadah. Sasampunipun
pejah
ateges pegat
ruhipun
(Megatruh).
Banjur dibuntel
utawi dipunpocong
(Pocung).
Tabel Sekar
Supados langkung
gampil mbédakakén
setunggal
saha setunggalipun,
inggih
menika
guru
gatra, guru
wilangan saha guru
lagu
saking
sekar-sekar
wau,
saged dipuntata
jroning tabel
kados ing ngandhap menika:
Guru gatra, guru wilangan, saha
guru
lagu tembang macapat
NO
|
JenengéTembang
|
Guru
Gatra
|
Guruwilangan
|
|||||||||
GuruLagu
|
||||||||||||
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
|||
1.
|
Maskumambang
|
4
|
12i
|
6a
|
8i
|
8a
|
||||||
2.
|
Pocung
|
4
|
12u
|
6a
|
8i
|
12a
|
||||||
3.
|
Gambuh
|
5
|
7u
|
10u
|
12i
|
8u
|
8o
|
|||||
4.
|
Megatruh
|
5
|
12u
|
8i
|
8u
|
8i
|
8o
|
|||||
5.
|
Mijil
|
6
|
10i
|
6o
|
10e
|
10i
|
6i
|
6u
|
||||
6.
|
Kinanthi
|
6
|
8u
|
8i
|
8a
|
8i
|
8a
|
8i
|
||||
7.
|
Asmaradana
|
7
|
8i
|
8a
|
8e/o
|
8a
|
7a
|
8u
|
8a
|
|||
8.
|
Durma
|
7
|
12a
|
7i
|
6a
|
7a
|
8i
|
5a
|
7i
|
|||
9.
|
Pangkur
|
7
|
8a
|
11i
|
8u
|
7a
|
12u
|
8a
|
8i
|
|||
10.
|
Sinom
|
9
|
8a
|
8i
|
8a
|
8i
|
7i
|
8u
|
7a
|
8i
|
12a
|
|
11.
|
Dhandhanggula
|
10
|
10i
|
10a
|
8e
|
7u
|
9i
|
7a
|
6u
|
8a
|
12i
|
7a
|
(karangkum saking pinten-pinten sumber)
Watakipun saben tembang boten wonten pak???
ReplyDeleteLali mas durung tak upload.....
Delete